Қаржылық алаяқтық — адамдарды немесе ұйымдарды қаржылық пайда табу мақсатында алдау. Мұндай әрекеттер қазіргі уақытта өте кең таралған, және олар әртүрлі формада кездеседі. Қаржылық алаяқтықтың салдары жеке адамдар үшін де, кәсіпорындар үшін де үлкен болып табылады. Мысалы, интернет алаяқтығы, фишинг, және инвестициялық алаяқтық сияқты әдістер заманауи технологиялардың арқасында кеңейіп келеді. Соның ішіндегі ең ауқымдыларына тоқтала отырып, алдын алу шараларын да қарастыра кетейік.
1. Интернет алаяқтығының түрлері
1. Фишинг:
Фишинг – пайдаланушылардың жеке ақпаратын алдау арқылы алу. Алаяқтар жиі электрондық пошта немесе хабарламалар арқылы банктің ресми сайтынан келгендей көрінетін сілтемелер жібереді.
2. Инвестициялық алаяқтық:
Алаяқтар адамдарды жоғары пайда уәде ете отырып, инвестиция жасауға көндіреді. Бұл схемалар көбінесе «Понци схемасы» немесе «Пyramid схемасы» ретінде белгілі.
3. Онлайн дүкен алаяқтығы:
Алаяқтар жалған интернет-дүкендер ашады, онда тауарды сатып алған адамдар ештеңе алмайды немесе сапасыз өнім алады.
4. Деректерді ұрлау:
Алаяқтар жеке деректерді (соның ішінде банк картасының нөмірлері) жүктеп алу үшін зиянды бағдарламаларды пайдаланады.
5. Жалған кредиттер:
Кейде алаяқтар төмен пайыздық мөлшерлеме ұсынып, адамдарды несиелерді алуға көндіреді, алайда кейін ақша жымқырады.
6. Жалған қайырымдылық:
Алаяқтар әлеуметтік желілерде немесе электрондық пошта арқылы қайырымдылық акцияларын ұйымдастырып, ақша жинайды, бірақ нақты көмек көрсетпейді.
7. Вайринг алаяқтығы:
Бұл әдіс алаяқтардың адамдарды банктік деректерді беру үшін алдауына негізделеді, әдетте, олар шұғыл жағдайларда көмектесу керек екенін айтып.
8. Спам-хабарламалар:
Көптеген алаяқтық схемалары спам-хабарламалар арқылы таралады, оларда жалған ұсыныстар мен өнімдер бар.
9. Криптовалюта алаяқтығы:
Криптовалюта инвестициялары туралы жалған ақпарат тарату арқылы адамдардың ақшасын жымқыру.
2. Алдын алу шаралары
1. Ақпараттық қауіпсіздік:
Пайдаланушыларға Strong паролдер жасау, екі факторлы аутентификация пайдалану ұсынылады.
2. Сайттардың сенімділігі:
Сатып алу немесе қаржылық операцияларды жүргізер алдында сайттың сенімділігін тексеру (SSL сертификаты, пікірлер).
3. Білім беру:
Адамдарды интернет алаяқтығының белгілері мен әдістері туралы хабардар ету. Мектептер мен қоғамдастықтарда тренингтер ұйымдастыру.
4. Антивирус бағдарламалары:
Компьютер мен мобильді құрылғыларды қорғау үшін антивирус бағдарламаларын жаңартып отыру маңызды.
5. Жеке деректерді қорғау:
Әлеуметтік желілерде жеке ақпаратты шектеп жариялау, тек сенімді көздермен бөлісу.
6. Сайттың қауіпсіздік белгілері:
Сайттың URL адресінің «https://» басталатынына, сонымен қатар сайттың қауіпсіздік сертификатына назар аудару және т.б.
Қаржылық алаяқтықтың белгілері
* Күтпеген жерде ақша табу уәделері.
* Тұрақты түрде қаржылық ақпарат сұрау.
* Күмәнді веб-сайттар немесе телефон нөмірлері.
* Достық қатынастарды пайдаланып, сенімге кіру.
Интернет алаяқтығы заманауи қоғамда үлкен проблемаға айналды. Жеке тұлғалардың сақтығы, ақпараттық білім мен құқықтық шаралар арқылы алаяқтықтың алдын алуға болады. Алаяқтық туралы хабардар болу, дұрыс ақпарат алу – бұл күрестің алғашқы сатысы. Интернет алаяқтықпен күресу үшін қоғамның әр мүшесі белсенді рөл атқаруы қажет. Жеке қауіпсіздік шараларын қабылдау, құқықтық жүйені жетілдіру, сондай-ақ білім беру – бұл күрестің негізі. Алаяқтықтың алдын алу үшін барлық мүмкіндіктерді пайдалану маңызды. Бүкіл әлемде өсіп келе жатқан осы алаяқтықтың алдын алу шаралары мен құқықтық жауапкершіліктерін арттыру маңызды. Әр адам өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін белсенді әрекет етуі тиіс. Алаяқтықпен күресудің тиімді жолы – бұл ақпараттану мен бірлескен әрекет. Өзіңізге тиесілі қаржыны дұрыс сақтаймын десеңіз, сенім білдірмей тұрып ұзақ зерттеңіз!
Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚҰӨ Академиясы Компьютерлік технологиялар кафедрасы, Медиажурналистика мамандығының 2-курс студенті: Абайқызы Анеля
